اوراق بهادار مشتقه چیست؟

• لیلی رشیدی
• 2024-11-12

بازارهای مالی به مرور زمان شاهد گسترش و تحول چشمگیری بوده‌اند. در این میان، ابزارهایی توسعه یافته‌اند که به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند استراتژی‌های متنوع‌تری را به کار گیرند. این ابزارها برای مدیریت ریسک و همچنین افزایش بهره‌وری در سرمایه‌گذاری طراحی شده‌اند و به بازیگران مختلف بازار امکان کنترل بهتر بر دارایی‌هایشان را می‌دهند.

در سال‌های اخیر، توسعه این سازوکارها به نهادهای مالی، شرکت‌ها و حتی سرمایه‌گذاران خرد کمک کرده تا به ابزارهای نوین دسترسی پیدا کنند. این روش‌ها به عنوان گزینه‌های مکمل برای بازارهای سنتی شناخته می‌شوند و به دلیل انعطاف‌پذیری بالا، نقش پررنگی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کنند.

در ادامه این مقاله، به بررسی انواع قراردادهای مالی که در بازار سرمایه به کار گرفته می‌شوند و همچنین مزایا و چالش‌های مربوط به آن‌ها خواهیم پرداخت.

آشنایی با ابزارهای مالی نوین

ابزارهای مالی نوین به سرمایه‌گذاران و فعالان بازار کمک می‌کنند تا علاوه بر کسب سود، ریسک معاملات خود را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهند. این ابزارها به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد، در بازارهای سرمایه‌گذاری جهانی و داخلی کاربرد گسترده‌ای دارند.

در ادامه با برخی از مهم‌ترین ابزارهای مدرن در حوزه مالی آشنا می‌شویم:

• قراردادهای آتی: این قراردادها توافقی هستند که طبق آن، خریدار و فروشنده متعهد می‌شوند دارایی مشخصی را در زمان معین و با قیمت توافقی مبادله کنند.
• اختیار معامله: این ابزار به خریدار اجازه می‌دهد که در آینده دارایی موردنظر را خریداری یا بفروشد، بدون آنکه اجباری برای انجام معامله وجود داشته باشد.
• قراردادهای معاوضه: سازوکاری که در آن طرفین قرارداد، جریان‌های مالی یا دارایی‌های خود را طی مدت معین و براساس شرایط توافق‌شده مبادله می‌کنند.

هرکدام از این ابزارها بسته به اهداف سرمایه‌گذاری، می‌توانند در مدیریت ریسک، پوشش نوسانات قیمت و ایجاد فرصت‌های سودآوری موثر واقع شوند.

قراردادهای آتی و کاربردهای آن

قراردادهای آتی یکی از ابزارهای مالی پیشرفته هستند که به سرمایه‌گذاران و معامله‌گران امکان می‌دهند تا قیمت یک دارایی مشخص را برای تحویل در آینده تعیین کنند. این قراردادها بیشتر برای مدیریت نوسانات قیمت و کاهش ریسک مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ویژگی‌های قراردادهای آتی

در قراردادهای آتی، طرفین موظفند که طبق شرایط مشخصی به تعهدات خود عمل کنند. ویژگی‌های اصلی این نوع قرارداد عبارت‌اند از:

• قیمت توافقی: قیمت معامله از پیش تعیین می‌شود و تا زمان سررسید تغییر نمی‌کند.
• تسویه در زمان آینده: دارایی موضوع قرارداد در تاریخی مشخص بین طرفین مبادله می‌شود.
• تعهد الزامی: هر دو طرف معامله موظف به انجام تعهدات خود طبق قرارداد هستند.

کاربردهای قراردادهای آتی

قراردادهای آتی به دلیل مزایای گسترده‌ای که دارند، در بازارهای مالی کاربرد زیادی پیدا کرده‌اند. برخی از مهم‌ترین کاربردهای این ابزار عبارت‌اند از:

• پوشش ریسک: سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از این قراردادها از نوسانات قیمت در آینده جلوگیری کنند.
• سفته‌بازی: معامله‌گران با پیش‌بینی تغییرات قیمت، از فرصت‌های سودآوری استفاده می‌کنند.
• تنظیم بازار: این قراردادها به تعادل عرضه و تقاضا در بازار کمک کرده و از ایجاد نوسانات شدید جلوگیری می‌کنند.

در مجموع، قراردادهای آتی با فراهم کردن امکان مدیریت ریسک و بهره‌گیری از فرصت‌های اقتصادی، به بهبود عملکرد بازارهای مالی کمک می‌کنند.

اختیار معامله؛ مفاهیم و ویژگی‌ها

اختیار معامله یکی از ابزارهای مالی پیشرفته به شمار می‌رود که به خریدار این حق را می‌دهد تا در زمان مشخص و با قیمتی توافق‌شده، دارایی معینی را خریداری کرده یا بفروشد. در این نوع قرارداد، برخلاف سایر روش‌ها، انجام معامله اجباری نیست و خریدار می‌تواند از حق خود استفاده نکند.

این ابزار مالی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: اختیار خرید و اختیار فروش. در اختیار خرید، فرد این حق را دارد که دارایی موردنظر را در آینده خریداری کند. در مقابل، اختیار فروش به دارنده اجازه می‌دهد تا دارایی خود را در زمان مشخص و با قیمت تعیین‌شده بفروشد.

از مهم‌ترین ویژگی‌های اختیار معامله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حق بدون اجبار: خریدار می‌تواند از حق خود برای خرید یا فروش استفاده کند، اما الزامی در انجام آن ندارد.
• پرداخت مبلغ حق اختیار: برای دریافت این حق، مبلغی مشخص به عنوان هزینه قرارداد پرداخت می‌شود.
• تاریخ انقضا: این قراردادها دارای سررسید مشخصی هستند و تنها تا آن تاریخ معتبرند.

اختیار معامله به دلیل انعطاف‌پذیری بالا، ابزاری مناسب برای کاهش ریسک و استفاده از فرصت‌های موجود در بازار به شمار می‌آید و مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفته است.

سواپ‌ها و نقش آن در بازار مالی

سواپ نوعی قرارداد مالی است که در آن طرفین توافق می‌کنند جریان‌های نقدی یا دارایی‌های مشخصی را در بازه زمانی معین با یکدیگر مبادله کنند. این ابزار مالی برای مدیریت ریسک و بهینه‌سازی هزینه‌ها کاربرد گسترده‌ای در بازار سرمایه دارد.

انواع قراردادهای سواپ

قراردادهای سواپ در انواع مختلفی طراحی و ارائه می‌شوند که هرکدام اهداف و کاربردهای متفاوتی دارند:

نقش سواپ در بازار مالی

قراردادهای سواپ به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، نقش مهمی در بازارهای مالی ایفا می‌کنند. مهم‌ترین نقش‌های این ابزار شامل موارد زیر است:

• مدیریت ریسک: سواپ‌ها به شرکت‌ها کمک می‌کنند تا نوسانات نرخ بهره، ارز یا قیمت کالاها را کنترل کنند.
• کاهش هزینه‌ها: با استفاده از سواپ، هزینه‌های تأمین مالی برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران کاهش می‌یابد.
• افزایش نقدینگی: این قراردادها به بهبود گردش مالی و افزایش نقدینگی در بازار کمک می‌کنند.

سواپ‌ها به عنوان ابزاری کارآمد در بازارهای مالی جهانی شناخته می‌شوند و به بازیگران این بازار امکان می‌دهند تا از فرصت‌های سرمایه‌گذاری بیشتری بهره‌مند شوند.

مزایا و ریسک‌های ابزارهای مالی مشتق

ابزارهای مالی مشتق به دلیل ویژگی‌های خاص خود، مزایای زیادی برای سرمایه‌گذاران و فعالان بازار فراهم می‌کنند. این ابزارها علاوه بر کمک به مدیریت بهتر دارایی‌ها، امکان کسب سود در شرایط مختلف بازار را نیز به وجود می‌آورند.

مزایای استفاده از ابزارهای مشتق شامل موارد زیر است:

• مدیریت ریسک: این ابزارها به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند نوسانات قیمت دارایی‌ها را کنترل کنند و از زیان‌های احتمالی جلوگیری نمایند.
• افزایش نقدینگی: بازارهای مبتنی بر این ابزارها با جذب سرمایه‌های بیشتر، گردش مالی و نقدینگی را در بازار افزایش می‌دهند.
• سودآوری در بازار نزولی: برخلاف بسیاری از روش‌های سنتی، امکان کسب سود حتی در شرایط کاهش قیمت دارایی‌ها فراهم می‌شود.
• تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری: سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از این ابزارها، دارایی‌های خود را متنوع کنند و بازدهی بهتری به دست آورند.

ریسک‌های ابزارهای مالی مشتق نیز قابل‌توجه بوده و باید در نظر گرفته شوند:

• پیچیدگی بالا: معاملات این ابزارها نیاز به دانش و مهارت کافی دارد و برای افراد ناآشنا می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
• ریسک اهرمی: استفاده از اهرم‌های مالی در این ابزارها می‌تواند زیان‌های قابل‌توجهی را به دنبال داشته باشد.
• نوسانات شدید: این ابزارها به دلیل وابستگی به قیمت دارایی‌های پایه، ممکن است با تغییرات ناگهانی و شدید همراه شوند.
• ریسک طرف قرارداد: در برخی موارد، عدم انجام تعهدات از سوی یکی از طرفین می‌تواند مشکلات مالی جدی ایجاد کند.

به طور کلی، ابزارهای مالی مشتق در صورت استفاده صحیح، می‌توانند به بهبود عملکرد مالی کمک کنند، اما آگاهی از ریسک‌های موجود برای استفاده بهینه از این ابزارها ضروری است.